Waaraan herken je een farao?

Egyptoloog Maarten Raven geeft in het Rijksmuseum van Oudheden antwoord op de vraag hoe je een farao herkent.

Heb jij wel eens een farao gezien?Nee, natuurlijk niet, want de farao’s (de vroegere koningen van Egypte) zijn al duizenden jaren dood. Je kunt in Egypte nog wel hun mummies zien. En verder hebben we natuurlijk afbeeldingen van farao’s op de muren van tempels en graven in Egypte, of op voorwerpen die nu in musea liggen. Sommige daarvan zijn ook in Leiden te zien in het Rijksmuseum van Oudheden. Hoe herken je in die oude voorstellingen nu wie een farao is, en wie bij voorbeeld een god of een hoge ambtenaar? En hoe herkenden die Oude Egyptenaren zelf hun koning als die tussen andere mensen op straat liep? De meeste mensen hadden hem immers nog nooit in levende lijve gezien, en  ook een farao is maar gewoon een mens.

Hadden ze dan geen portretten van de farao?Jawel, die waren er wel, maar portretten liegen meestal. Kijk maar eens naar een Euromunt uit je portemonnee. Daarop staat een portret van Koningin Beatrix. Helpt dat om haar te herkennen? Nee, natuurlijk niet, want dat soort officiële portretten maken iedereen altijd een beetje mooier en een beetje jonger. Wij hebben natuurlijk daarnaast foto’s en televisiebeelden, en zo weten veel mensen best wel hoe de koningin er echt uitziet. Maar de Egyptenaren hadden dat allemaal niet, alleen officiële portretten. En die laten een ideale koning zien die nooit ouder wordt. Dat helpt allemaal niet bij het herkennen.

Maar een farao droeg toch een kroon?Precies, de farao zorgde er zelf wel voor dat hij opviel door speciale hoofddeksels te dragen. Dat waren niet alleen maar kronen, maar ook speciale gevouwen hoofddoeken en mutsen die niemand anders mocht dragen. Iedere muts of kroon had zijn eigen betekenis, al weten we niet altijd hoe dat precies zat. Onze koningin draagt ook vaak geen kroon maar alleen maar een hoed, maar dan wel eentje die echt opvalt door zijn model of kleur. En net als onze koningin droeg de farao bijzondere kleding. Hij droeg schorten van een heel speciaal model, met achter een dierenstaart of aan de voorkant een metalen versiersel.

Hadden farao’s ook scepters?Scepters zijn een soort stokken die je in je handen draagt. Net als die kronen laten ook de scepters zien wie er de baas is, want praktisch nut hebben ze niet. Aan de vorm kan je soms zien wat ze betekenen. Zo droeg de farao een scepter met een haak eraan, zoals herders gebruiken om hun schapen en geiten bij elkaar te houden. Dat betekent dus dat hij een soort opperherder van zijn volk was. En verder houdt hij vaak een soort zweep vast. Daarmee kan je natuurlijk iemand een tik uitdelen en zo de baas over hem spelen, maar misschien is het eigenlijk wel een ding om vervelende vliegen te verjagen. Alweer een van die dingen die we niet zeker weten.

Kronen, kleren, scepters … waren er verder nog dingen waaraan je de farao herkende?Ja, want de farao hield ervan om overal zijn naam op te schrijven. Iedere farao had wel vijf namen, en twee daarvan staan in een bijzondere ring geschreven. Zo’n ring heet een cartouche, en zelfs wie niet kon lezen zag die cartouches wel staan en wist dan dat het over de koning ging. Trouwens, na een tijdje herkende iedereen in die ring de schrifttekens van de regerende farao wel, ook al kon hij niet lezen. Zo helpen ook die koningsringen om afbeeldingen of opschriften van de farao’s te herkennen.

Leukste vraag: Waren er ook vrouwelijke farao’s?Eigenlijk waren farao's mannen, maar er zijn wel koninginnen geweest die de macht grepen en vervolgens over Egypte regeerden. Bijvoorbeeld Hatsjepsoet, nadat haar man, farao Thoetmosis II, overleed. Zij is 21 jaar lang de baas van Egypte geweest. En we kennen natuurlijk allemaal koningin Cleopatra, die ook regeerde. Het grappige is dat de vrouwelijke farao’s zich regelmatig als man lieten afbeelden, in de kleding van een farao, met een baard en zonder borsten.