Hadden ze in de Middeleeuwen ook speelkwartier?

Dr. Annemarieke Willemsen vertelde in het Rijksmuseum van Oudheden over spelen op school in de Middeleeuwen. Annemarieke Willemsen is conservator Middeleeuwen en legde uit dat er vaak onterecht wordt gedacht dat er vijfhonderd jaar geleden nauwelijks mensen naar school gingen.

Was school in de Middeleeuwen dan niet alleen voor kinderen met hele rijke ouders?
Nee, zeker niet! Meer dan de helft van alle kinderen gingen vijfhonderd jaar geleden, net als nu, naar school toe en daar leerden ze lezen, schrijven en bidden. Dat moesten ze allemaal in het Latijn doen! Als ze daar goed genoeg in waren gingen ze naar de grote school, wat wij nu de middelbare school noemen. Daar werd dan lesgegeven in rekenen, muziek, astronomie en het vertellen van verhalen.

Hadden de kinderen dan ook een speelkwartier?
Ja, in de Middeleeuwen bestond er ook tijd voor de kinderen om te spelen. Ze moesten wel al heel vroeg met school beginnen, al om zes uur ’s ochtends. Dan kregen ze de hele ochtend Latijnse les en daarna kregen ze warm eten. Vervolgens begon om één uur het speelkwartier, dat maar liefst twee uur duurde. De kinderen speelden dan buiten met hoepels, knikkers en tollen.

Twee uur speelkwartier? Het was dus heel fijn om in die tijd naar school te gaan!
Nou, dat valt best wel mee. De kinderen moesten namelijk na dat lange speelkwartier weer terug naar school en hadden dan nog eens drie uur les. In de Middeleeuwen was je schooldag dus pas om zes uur afgelopen. Wat wel weer fijn was, is dat je geen vast aantal jaren op school hoefde te blijven. Als je goed genoeg kon lezen en schrijven mocht je al op je achtste naar de grote school. Je kon ook stoppen met school als je genoeg had geleerd voor het beroep dat je wilde gaan uitoefenen.

Kreeg je in de Middeleeuwen ook straf als je te laat op school kwam?
Ja, je kreeg straf als je te laat kwam en ook als je bijvoorbeeld je werk niet goed had gedaan of had gevochten met andere kinderen. De meester gebruikte dan een plak (een soort stok met aan het uiteinde een schijf) of een roe om je mee op je vingers of op je billen te slaan.

Zaten er veel kinderen in een Middeleeuwse schoolklas?
Jazeker, soms wel een stuk of honderd! De meester kon zich niet met alle kinderen tegelijk bezighouden, dus gaf hij vooral les aan de oudere kinderen. Die konden dan op hun beurt weer les geven aan de jongere kinderen en er ook voor zorgen dat ze niet lastig waren en braaf hun huiswerk maakten.

Waar schreven de kinderen in de Middeleeuwen mee?
In de Middeleeuwen werd op school vaak een schrijfstiftje gebruikt, ook wel een stylus genoemd. Met dit metalen stokje schreven de kinderen in een laagje was dat was aangebracht op een schrijfplankje. Als ze iets nieuws moesten schrijven konden ze met de achterkant van het schrijfstiftje de oude tekst wegvegen en dan hadden ze weer een schoon plankje.

Hoe weten we dit allemaal?
Omdat we heel veel schoolspulletjes uit de Middeleeuwen hebben terug gevonden. Meesters en scholieren gooiden die namelijk weg in een beerput, een soort middeleeuwse WC die ook als afvalbak werd gebruikt. Daardoor zijn er vijfhonderd jaar later heel veel schrijfstiftjes, tollen en plakken opgegraven op plaatsen waar vroeger een school heeft gestaan. Ook zijn er boeken bewaard gebleven met plaatjes van studerende en spelende kinderen, allemaal gekleed in middeleeuwse tunieken en broeken.

Leukste vraag: ‘Moesten alle kinderen dezelfde kleren aan op school?’
Nee, op de basisschool hadden kinderen meestal gewoon de kleren aan die ze van hun ouders hadden gekregen. Veel grote scholen waren kostscholen en daar hadden wel veel kinderen dezelfde kleren aan. Dit kwam omdat die scholen een paar keer per jaar nieuwe tunieken, broeken en schoenen lieten maken voor hun leerlingen. De school kocht natuurlijk niet voor iedereen een ander kleurtje, maar bestelde gewoon driehonderd dezelfde tunieken met driehonderd paar dezelfde schoenen!


Conservator Annemarieke Willemsen laat een replica van een Middeleeuws schrijfplankje zien.
Een van de MuseumJeugdUniversiteit-deelnemers probeert een Middeleeuwse tol uit.